23 stycznia 1793 roku – drugi rozbiór Polski
22 stycznia 2018 roku
23 stycznia 1793 roku
Kiedy na Sejmie Czteroletnim uchwalono konstytucję w dniu 3 maja w 1791 roku, część magnaterii oraz bogatej szlachty nie pogodziła się z wprowadzoną reformą państwa. Uchwalono głębokie zmiany przestarzałego politycznego ustroju państwa. Konstytucja stanowiła, że Rzeczypospolita stawała się monarchią konstytucyjną. Została zlikwidowana odrębność Korony oraz Wielkiego Księstwa Litewskiego. Rzeczypospolita stawała się monarchią dziedziczną a co za tym likwidowała wolną elekcję. Zniesiono liberum veto, wprowadzono trójpodział władzy na: ustawodawczą, wykonawczą oraz sądowniczą. Zostały również potwierdzone ustalone wcześniej prawa mieszczan. W sprawach religijnych wprowadzała tolerancję religijną przy uznaniu w państwie wyznania rzymsko-katolickiego za panujące.
Obradujący uchwalając Konstytucję 3 maja w 1791 roku formalnie zrzucili protektorat rosyjski i przywrócili niepodległość Rzeczypospolitej. Takiemu obrotowi sprawy nie mieli zamiaru poddać się spiskujący w Petersburgu z carycą Katarzyną II polscy magnaci Stanisław Szczęsny Potocki, Franciszek Ksawery Branicki i Seweryn Rzewuski oraz ich klienci. Trójka zdrajców zawiązała konfederację na rzecz „obrony zagrożonej wolności” w Petersburgu 17 kwietnia 1792 roku. Następnie antydatowano jej początek na dzień 14 maja 1792 roku. Spreparowano również miejsce zawiązania konfederacji. Wybrano Targowicę pograniczne miasteczko w województwie kijowskim. Wybór pokierowany był chęcią stworzenia wrażenia, że wyżej wymieniona trójka działa na obszarze Rzeczypospolitej.
Akt konfederacji posłużył za pretekst do interwencji Rosji w Polsce. Caryca Katarzyna II wkroczenia wojsk rosyjskich nie traktowała jako działania wrogiego wobec sąsiedniego państwa, dlatego też manifest z 18 maja 1792 roku nie był deklaracją wypowiedzenia wojny, lecz jedynie zapowiedzią przywrócenia do porządku niesfornego protektoratu rosyjskiego. Społeczeństwo i rząd Rzeczypospolitej nie były przygotowane do wojny, a świadomość niebezpieczeństwa narastała powoli. Celem wojny po stronie Rzeczypospolitej była obrona Konstytucji 3 Maja. Wojna trwała zaledwie kilka miesięcy od maja do lipca 1792 roku. Król Stanisław August Poniatowski na żądanie Katarzyny II zaniechał walki i przystąpił w lipcu tegoż roku do konfederacji targowickiej, choć wcześniej proponował carycy Katarzynie II swą abdykację i oddanie korony polskiej Konstantemu wnukowi władczyni. Decyzji króla o przystąpieniu do targowiczan sprzeciwili się niektórzy działacze stronnictwa patriotycznego i zwolennicy reform, którzy jakiś czas później opuścili Polskę. Wojska rosyjskie wkroczyły do Warszawy, a targowiczanie stali się panami Polski. Konstytucja 3 Maja i wszystkie ustawy Sejmu Czteroletniego zostały obalone. Konsekwencją przegranej wojny była zawarta przez Rosję i Prusy 23 stycznia 1793 roku nowa konwencja rozbiorowa. W celu jej zatwierdzenia zwołano sejm do Grodna. Sejm ten ratyfikował rozbiór, dopuszczając i wyrażając zgodę na cesje terytorialne wobec Prus i Rosji. Rosji przypadły ziemie Ukrainy i Białorusi po linię rzek Druja-Pińsk-Zbrucz. Obszar ten liczył około 280 tys. km2 oraz około 3 mln ludzi. Prusom zaś Toruń i Gdańsk, województwo poznańskie, gnieźnieńskie, kaliskie, łęczyckie, sieradzkie, inowrocławskie, płockie, brzesko-kujawskie oraz ziemia dobrzyńska, na wschodzie zaś część województwa mazowieckiego i rawskiego. Obszar ten liczył około 58 tys. km2 zamieszkanych przez około 1 mln ludzi.